Borelioza. To wieloobjawowe, trudne w diagnostyce i leczeniu schorzenie rozprzestrzenia się obecnie z dużą siłą. I pomyśleć, że to kilkumilimetrowe pajęczaki pasożytujące na zwierzętach i ludziach przenoszą tę groźną chorobę. Kleszcz pospolity Ixodes ricinus ma aż 3 żywicieli – tzn., że aby dorosnąć musi przejść przez 3 fazy rozwojowe żywiąc się za każdym razem krwią innego żywiciela. W celu pobrania krwi kleszcz wszczepia się w skórę żywiciela ryjkowym aparatem gębowym wstrzykując wraz z śliną substancję znieczulającą i zmniejszającą krzepliwość krwi. Kleszcz nie ma oczu. Swoją ofiarę wyszukuje czując ciepło i ruch – najczęściej przytwierdzają się w okolicach owłosionych (głowa, pachy, pachwiny, narządy płciowe w okolicy dużych stawów). Najczęstszym miejscem występowania kleszczy są lasy, zarośla oraz zadrzewione miejskie parki i skwery.

Borelioza zwana też gorączką z Lyme jest przewlekłą wielopostaciową chorobą wywoływaną przez gram ujemne bakterie – krętki Borelia burgdorferi przenoszoną przez kleszcze.

Zakażenie następuje w wyniku przeniknięcia krętków podczas ukąszenia kleszcza – z jego śliną. Do zakażenia dochodzi najczęściej po 24-48 godzinach bytowania pasożyta w skórze, dlatego tak istotne jest aby go jak najszybciej usunąć. Najczęściej źródłem zakażenia jest postać „nimfy” kleszcza.  To stadium rozwojowe występuje od maja z drugim rzutem w końcu sierpnia i wrześniu. Po wniknięciu do organizmu ludzkiego krętki przechodzą w formę nieruchomą tzw. cysty. Mogą w tej formie przebywać dość długo – jest to tzw. okres latencji – gdzie nie występują żadne objawy chorobowe.

Największą zapadalność na boreliozę występuje w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim.

Diagnostyka

Rozpoznanie następuje gdy wystąpi co najmniej jeden z wymienionych objawów – rumień wędrujący, chłoniak limfocytowy skóry (czerwono-niebieski guzek usadawiający się na płatku usznym, brodawce sutkowej lub mosznie) zapalenie stawów, neuroborelioza. Obraz kliniczny jest bardzo ważnym (jeśli nie najważniejszym) czynnikiem rozpoznania.

Po prześledzeniu objawów klinicznych należy przejść do diagnostyki laboratoryjnej. W Polsce stosuje się dwa testy – test ELISA i test Western – blot, polegające na wykrywaniu przeciwciał IgM i IgG skierowanych przeciwko Borelia burgdorferi. Przeciwciała pojawiają się w surowicy chorego kilka tygodni po zakażeniu. Najnowsze metody to PCR i LVAT. W przypadku wystąpienia rumienia wędrującego lub/i chłoniaka limfocytarnego stosuje się natychmiastową antybiotykoterapię.

Borelioza - przebieg choroby

Borelioza ma bardzo zróżnicowany przebieg kliniczny. Umownie podzielono chorobę na 3 fazy wczesnej zlokalizowanej, wczesnej rozsianej i późnej, choć nie u wszystkich chorych taki podział występuje.

Faza I

Może trwać od do 40 dni po ukąszeniu przez zarażonego kleszcza. Początkowo ma postać grudki lub rozlewającej się plamki z przejaśnieniem w środku. Typowy rumień ma z reguły średnicę większą niż 5 cm. Może mu towarzyszyć świąd, pieczenie miejscowe, oraz objawy ogólne – gorączka, bóle głowy, powiększenie węzłów chłonnych, zmęczenie. Rumień wędrujący znika samoistnie do 4 tygodni. Drugą zmianą jest chłoniak limfocytowy skóry – w postaci siwo czerwonego guzka, najczęściej na płatku ucha, brodawkach sutkowych.

Faza II

Następuje po kilku miesiącach lub tygodniach od zakażenia i jest następstwem rozsiewu krętków Borelia z krwią do narządów; układu nerwowego, serca, stawów lub skóry. W tej fazie najczęściej występuje zapalenie stawów, zaburzenia neurologiczne i kardiologiczne.

Zapalenie stawów najczęściej dotyczy chorych stawów obwodowych, przebiega z wysiękiem i jest niesymetryczna. Zaburzenia neurologiczne przebiegają pod postacią zapalenia opon mózgowordzeniowych, neuropatii obwodowej. Dość często pojawiają się zaburzenia pamięci, snu, a także zmiany w układzie wzrokowym (zapalenie narządu wzrokowego rogówki i tęczówki) oraz zaburzenie słuchu.

Faza III

To przewlekłe zakażenie, które pojawia się od roku do kilku lat od momentu ukąszenia kleszcza. W tej fazie występuje zapalenie skóry dłoni i stóp, zwyrodnieniowe zmiany zapalne stawów, zaburzenia neurologiczne i psychiczne.

Szczególnie niespecyficzne są objawy neuroboreliozy podobne do wielu innych schorzeń neurologicznych. Objawy mogą wystąpić w różnych okresach choroby – od kilku do kilkunastu nawet lat. W przypadku boreliozy często też zajęciu ulega nerw przedsionkowo-ślimakowy – co jest powodem ubytku słuchu. Najcięższą postacią neuroboreliozy jest zapalenie mózgu lub rdzenia. Kolejnym objawem neuroboreliozy są zaburzenia psychopatologiczne w postaci zaburzeń osobowości, upośledzenia pamięci, koncentracji uwagi, stabilności emocjonalnej.

Leczenie chorób odkleszczowych

Istnieje kilka różnych stanowisk odnośnie leczenia boreliozy. W Polsce stosuje się antybiotykoterapię trwającą co najmniej 21-28 dni. Stosuje się głównie doksycyliną, cefalosporyny – cefuroksym, cefotaksym. Im szybciej rozpocznie się leczenie, tym większa jest szansa wyleczenia choroby, ale leczenie ma sens w każdym stadium choroby.

Profilaktyka chorób odkleszczowych

Ilość zachorowań na boreliozę z roku na rok wzrasta, a leczenie choroby jest trudne – dlatego tak ważna jest profilaktyka.

Jeśli wybieramy się do lasu należy założyć ubrania całkowicie zakrywające skórę. Stosować repelenty odstraszające kleszcze, a po powrocie dokładnie skontrolować całe ciało. Jeżeli kleszcz wbije się w skórę – dopiero krętki borelia zmieniają swoje funkcje życiowe przygotowując się do ataku na żywiciela, który następuje po 48-72 godzinach. Dlatego tak ważna jest wczesne wyciągnięcie kleszcza (zawsze pęsetą, zdecydowanym ruchem, ujmując jak najbliżej skóry). Kleszcza NIE WOLNO podpalać, smarować lakierem, tłuszczem bo może to prowadzić do zwiększonego wydzielania śliny, lub spowodować u kleszcza wymioty – szczególnie zwiększając ilość zakażonych krętów przechodzących do człowieka. W razie usadowienia się kleszcza w trudnych miejscach można posłużyć się miniaturową pompką Aspivenin lub przyrządem TRIX-tick (do nabycia w aptekach).

Borelioza a ciąża

Jeżeli kobietę w ciąży ukąsi kleszcz i pojawi się rumień wędrujący – należy natychmiast wdrożyć antybiotykoterapię – sięgając po antybiotyki inne niż tetracykliny, które nie są bezpieczne dla płodu. Jeżeli jednak po ukąszeniu kleszcza ciężarna nie zauważa ani rumienia ani innych objawów np. grypopodobnych, po około 6 tygodniach od ukąszenia powinna wykonać testy. Jeśli ich wynik jest pozytywny – należy wdrożyć leczenie. ILADS idzie dalej i zaleca profilaktyczne podanie antybiotyku od chwili ukąszenia.

Profilaktyka ciężarnej przed ukąszeniem powinna być szczególnie staranna – lepiej unikać spacerów w lesie, a jeśli wybieramy się do lasu (czy parku!) pamiętać o odpowiednim ubiorze i odstraszających kleszcze repelentach.

Jeśli już dojdzie do ukąszenia i zachorowania – to najważniejszym pytaniem matki jest – Czy jest niebezpieczne dla dziecka?

I tu zdania się podzielone – część naukowców z Towarzystwa ds. Boreliozy ILADS twierdzi, że krętki mogą być przekazywane przez łożysko i choć dziecko może urodzić się zdrowe – to jednak zdarzają się również przypadki boreliozy wrodzonej, która objawia się wadami serca i oczu, zaburzeniami psychicznymi i neurologicznymi. Z kolei część specjalistów twierdzi, że jeśli chorująca ciężarna jest leczona skutecznie (w ciąży) nie wykazano wpływu obecności krętków. Na występujące ewentualnie wady płodu i być może wystąpiłyby również gdyby dana ciężarna nie chorowała na boreliozę.

*Ten artykuł ma charakter poglądowy, nie jest próbą leczenia przez Internet.